حمایت از حیثیت معنوی در فضای سایبر در پرتو اصول سیاست جنایی قضایی ایران
مقدمه
در تقسیم بندی جرایم می¬توان به دسته‌های مختلف مانند جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و جرایم علیه امنیت اشاره کرد، همچنین جرایم علیه اشخاص قابل تقسیم به جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص و حیثیت معنوی یا شخصیت معنوی اشخاص قابل تقسیم هستند. در صورتی که بخواهیم در دسته¬بندی دیگر جرایم علیه شخصیت معنوی را قرار دهیم و با توجه به مجازات¬های اسلامی آن را تقسیم¬بندی کنیم این جرائم در دسته تعزیرات و در مواردی در دسته حدود قرار می¬گیرند مانند قذف، که شخصیت معنوی را هدف قرار می‌دهد. حمایت از شخصیت یا حیثیت معنوی اشخاص در جامعه یکی از مهمترین رسالت‌های قانونگذاری و حقوق امنیت روانی است و تنها محدود به ابعاد شخصیت فیزیکی آن نیست و باید در نظر داشت که هرگونه تجاوز به شخصیت معنوی اشخاص می¬تواند آثار جسمانی و روحی و روانی و اجتماعی سوئی به همراه داشته باشد و این مسئله مهم در فضای مجازی با تغییرات گسترده¬ای در سال‌های اخیر همراه بوده است چرا که معمولاً جرایم در این حوزه مربوط به شخصیت معنوی هستند و تمامیت جسمانی را هدف قرار نمی¬دهد.
در عصر حاضر انسان¬ها با توجه به میزان پیشرفت و ترقی جوامع، عموما بیشتر در فضای مجازی (فضای سایبر) زندگی می¬کنند تا فضای حقیقی، چندان که اگر از نسل انسان¬های سایبری صحبت کنیم، زیاده روی نکرده¬ایم. انسان-هایی که بخشی از فرآیند اجتماعی¬شدن و جامعه¬پذیری آنها در قالب کاربر اینترنت و به طور کلی فضای سایبر محقق شده است. انسان¬هایی که حتی همسر آینده، سرگرمی¬ها، دانستنی¬ها، منابع تحصیلی و … خود را در فضای سایبر جستجو می¬کنند. انسان¬هایی که بسیاری از امور اقتصادی خود را از طریق اینترنت انجام می¬دهند و تهیه می¬کنند. در این فضا می¬توان به انواع مختلف سوء استفاده کرد، یکی از مصادیق بارز این گونه جرائم و سوءاستفاده¬ها، جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص است که فضای سایبری، شایع¬ترین بستر و محل ارتکاب این جرم می¬باشد. ( بینائی، ۱۳۹۷: ۱۱)
از نظر تاریخی می¬توان به نمونه¬های مختلفی از حمایت از آزادی ﻣﻌﻨﻮی در ادیان و مکاتب مختلف دست یافت و این بدان معنی است که هیچ¬گونه تازگی در این موضوع در جرایم سایبری نباید قائل شد، اﻓﺘﺮا و ﻗﺬف و ﺗﻮﻫﯿﻦ و ﻓﺤﺎﺷﯽ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﯿﻔﺮی بوده و مستوجب عقوبت اخروی و دنیوی بوده است؛ در واقع شخصیت معنوی و جسمانی دو بعد انسانی هستند که حمایت از این دو رسالت خاص و ویژه¬ی حقوق کیفری محسوب می¬شود.
ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی دارای بعد اقتصادی و مادی صرف نیست هر چند آثار مالی و مادی می¬توان بر آن مترتب کرد، از این رو گفته شده است: «ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﻌﻨﻮی اﺷﺨﺎص را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ¬دﻫﺪ .ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺣﯿﺜﯿﺖ، اﻋﺘﺒﺎر، ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﺟﺴﻢ، روح، آزادی و ﻫﺮ ﺣﻖ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدی ﻧﺪارد، در داﯾﺮه ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺳﺖ.» (واحدی نوش آبادی، ۱۳۹۵: ۱)
با توجه به این ضروریات که در خصوص حمایت از شخصیت معنوی وجود دارد، می توان گفت که فضای مجازی به دلیل ویژگی¬های خاص خود مانند پوشیده بودن، گسترده بودن، سرعت انتشار و… می¬تواند وسیله¬ی مخرب¬تری در صدمه زدن به حیثیت معنوی باشد، از سوی دیگر، برخی از انواع مختلف اعمال مجرمانه تنها از طریق فضای مجازی قابلیت ارتکاب دارند و همین مسئله باعث شده است که توجه به موضوع دوچندان شود.